ხეოთის ულუმპია ხანცთელის წარწერა
The inscription of Ulumpia Khandzteli in the village Kheoti

№ ECG082 📅 X AD 🔨 ქვა 📦 ფილა 🌐 ka

შინაარსი / Summary

მოსახსენებელი Memorial

ძირითადი ინფორმაცია / Basic Information

იდენტიფიკატორი ID: ECG082
ენა Language: Georgian (ka)
რედაქტორი Editor: ვალერი სილოგავა
გამომცემელი Authority: ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი, ლინგვისტურ კვლევათა ინსტიტუტი
კოლექცია Collection: ხეოთი

დათარიღება / Dating

დათარიღება Dating: X AD
დათარიღების საფუძველი Dating Evidence: lettering architectural context
სიზუსტე Precision: medium

ფიზიკური აღწერა / Physical Description

მასალა Material: ქვა
ობიექტის ტიპი Object Type: ფილა
ზომები Dimensions: H: 56cm × W: 56cm × D: 12cm

განლაგება და პალეოგრაფია / Layout and Paleography

სტრიქონების რაოდენობა Written Lines: 6
დამწერლობა Script: ასომთავრული
შესრულება Execution: ამოღარული
ასოების სიმაღლე Letter Height: 3-4-7 cm
ამოღარული ასომთავრული წარწერა. ლ და ხ ასოები განუსხურებისაკენ არის მიდრეკილი. ზოგიერთი ასო (განსაკუთრებით ჲ) კიდურწაისრულია 3-4-7

წარმოშობა და მდებარეობა / Origin and Provenance

აღმოჩენილია Find Location: სოფელ ხეოთის ნამონასტრალი Kheoti
თანამედროვე მდებარეობა Current Location: სოფელ ხეოთის ნამონასტრალი Kheoti
აღმოჩენის გარემოებები / Discovery Circumstances: სოფელი ხეოთი ისტორიულ სამცხეში, ახალციხიდან სამხრეთ-დასავლეთით 25 კმ-ზე, მდ. ურავლისწყლის ერთ-ერთი შენაკადის ბუზიყლაპიას ნაპირზე მდებარეობს. აქ არის ძველი, X საუკუნის ეკლესიის ნანგრევები და XIV-XV სს. სამრეკლო. სამრეკლო წარმოადგენს ორსართულიან ნაგებობას. მისი პირველი სართული კუბის ფორმისაა, ხოლო მეორე - თერთმეტმალიანი ღია თაღებით შედგენილი ფანჩატურია. პირველი სართული ეკლესიაა. ეკლესიის ქვემოთ, ზედ დასავლეთის კართან, შიდა მხარეს, კიდევ არის ქვემოთ ჩასასვლელი, სადაც კრიპტაა - მიცვალებულთა სამარხი. 1995-1996 წლებში არქეოლოგიური გათხრებისა და საკონსერვაციო სამუშაოების ჩატარების შედეგად აღმოჩნდა წარწერები ეკლესიის ნანგრევების შერჩენილი კედლების სხვადასხვა ქვაზე (9 მათგანი). ოთხი წარწერა სამრეკლოზე მანამდეც იყო ცნობილი, ორი გარეთ და ორიც მის შიგნით, ეკლესიის საკურთხეველში. როგორც ჩანს, XIV-XV საუკუნეებში სამრეკლოს აშენების დროს წარწერიანი ქვები მეორედ გამოიყენეს და თვალსაჩინო ადგილას ჩასვეს - ეკლესიის საკურთხეველში, ერთადერთი სარკმლის ორივე მხარეს, ზედ ტრაპეზის ქვის გასწვრივ. The village Kheoti is located in historic district of Samtskhe, 25 km to the south-west from Akhaltsikhe on the shore of Buziklapia which is one of the tributaries of the river Urvalistskali. Here are the relics of the X century church and XVI-XV century bell-tower. The bell-tower is a two floor building. The first floor has the shape of a rhombus, the second floor is a pavilion with eleven open sections. The first floor is a church. At the left door of the church there is the doorway from the inner side that goes down to the crypt - used as a tomb. The nine inscriptions on different stones were found on different walls of the church during the archaeological excavations and conservation works in 1995-1996. Four inscriptions of the bell-tower were known before that: two outside of the bell-tower and two inside in the altar of the church. It seems that in XIV-XV cc while building the bell-tower the stones had been reused and positioned in a noticeable place - in the altar of the church on the both sides of one of the windows in front of the altar-stele.

გამოცემის ინფორმაცია / Publication Information

ლიცენზია License: დოკუმენტი ვრცელდება Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 3.0 ლიცენზიით.
რევიზიების ისტორია Revision History:
2019-10-29 (Eka Kvirkvelia): ტექსტის სრული კოდირება, მეტამონაცემების სრული კოდირება, ბმულებით დაკავშირება ავტორიტეტულ წყაროსთან

ბიბლიოგრაფია Bibliography

კრიტიკული გამოცემა Interpretive Edition

ქ(რისტ)ე ად(ი)დე ო(ჳ)ლ(უმ)პ(ია)ჲ
ხ(ან)ცთ(ელ)ჲ მ(ა)თ
ა(ღა)შ(ე)ნ(ე)ს

დიპლომატიური გამოცემა Diplomatic Edition

ႵႤ ႠႣႣႤ ႭႪႮჂ
ႾႺႧჂ ႫႧ
ႠႸႬႱ
{'default': 'ქრისტე, ადიდე ულუმპია ხანძთელი, მათ აღაშენეს. Christ, glorify Ulumpia from Khandzta, they did build.'}
{'default': 'ულუმპია ხანცთელი, ვალერი სილოგავას აზრით, მანდილოსანი ქტიტორი უნდა იყოს. თუ ბოლო სიტყვის („აღაშენეს“) აქ წარმოდგენილი წაკითხვა სწორია, მაშინ\n ულუმპია ხანცთელი ყოფილა ან ჯვრის დამკვეთი, რომლის მკლავებს შორის ეს წარწერაა ამოკვეთილი, ან ეკლესიის მშენებლობის ქტიტორი.\n ცხადია, ხანცთელი ამ შემთხვევაში მისი სოფელ ხანცთიდან და არა ამ სახელით ცნობილ სახელგანთქმული მონასტრიდან წარმომავლობის აღმნიშვნელია. რაც შეეხება\n ასოთა კომპლექსში „ხცთჲ“ ხანცთელის წაკითხვას ჲ-ით ბოლოში, ეს XI ს-ის\n ორთოგრაფიული ფაქტია, მსგავსი დაწერილობა დასტურდება ხეოთის სხვა წარწერაში: „მჴეცჲ“ (მჴეცის წარწერა). როგორც ვალერი სილოგავა აღნიშნავს, ულუმპია ხანცთელის\n წარწერის ხელი ხეოთის სხვა წარწერებთან შედარებით მეტი არქაულობით გამოირჩევა, ასოები დაბალი, მრგვალი მოხაზულობისაა.\n რაც შეეხება დათარიღებას, გამომცემელს მიაჩნია, რომ ვინაიდან წარწერაში\n ასომთავრულ ანბანში შერეულია ნუსხური ასოები, რასაც ეპიგრაფიკაში ადგილი IX საუკუნიდან აქვს, შესაძლებელია, ხეოთის წარწერები და ეკლესიაც IX საუკუნით დათარიღდეს.\n ქარაგმის ნიშნად გამოყენებულია განივი, სწორი ხაზი. Valeri Silogava considers that Ulumpia Khandzteli is a female ktetor of the church. If we read the last word („built”) correctly then Ulumpia Khandzteli was either the one who ordered to build these crosses, that has this inscription between its crossbars, or she is the builder of the church. It is more likely that she is from the village Khandzta and not from the famous Khandzta Monastery. As for the reading ჲ at the end of the word “ხცთჲ” Khandzteli, the similar orthographic characteristic is present in XI century inscription from Kheoti: „მჴეცჲ“ (Mkhetsi inscription). Valeri Silogava considers that the inscription of Ulumpia Khandzteli is earlier than other inscriptions from Kheoti. The letters are low and circle shaped. As the letters of the Nuskhuri alphabet are mixed with Asomtavruli, the inscription of Kheoti church can be dated to the IX century as this tendency is common from the IX century. The mark of abbreviation horizontal straight line.'}
<div type="edition" xml:lang="ka" ana="mtavruli" xml:space="preserve">
    <ab>
        <lb n="1"/><w lemma="ქრისტე"><expan><abbr>ქ</abbr><ex>რისტ</ex><abbr>ე</abbr></expan></w>
        <w lemma="განსუენება"><expan><abbr>გა</abbr><ex>ნ</ex><abbr>ო</abbr><ex>ჳ</ex><abbr>ს</abbr><ex>უ</ex><abbr>ენე</abbr></expan></w>
        <w lemma="სულ">სოჳ<lb n="2" break="no"/>ლსა</w>
        <name nymRef="ვაჩა">ვაჩაჲს<lb n="3" break="no"/>ასა</name>
        <name nymRef="გურა"><expan><abbr>გო</abbr><ex>ჳ</ex><abbr>რაჲ<lb n="4" break="no"/>სასა</abbr></expan></name>
        <name nymRef="მირა"><expan><abbr>მ</abbr><ex>ი</ex><abbr>რა</abbr><ex>ჲ</ex><abbr>ს</abbr><ex>ა</ex><abbr>ს</abbr><ex>ა</ex></expan></name>
    </ab>
</div>